Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na ziemi przysuskiej pochodzą z epoki neolitu, wtedy zaczęły osiedlać się tutaj niewielkie grupy plemion. Około VI wieku pojawili się Słowianie, po których zostały ślady sanktuarium poświęconego bóstwom przyrody na górze "Gródek Leśny", niedaleko Przysuchy.

Dawne ziemie naszego powiatu należały do kasztelani żarnowskiej i skrzyńskiej w prowincji łęczycko-sieradzkiej, obie leżały w granicach biskupstwa gnieźnieńskiego. Po podziale dzielnicowym w XII wieku znalazły się w prowincji sandomierskiej. Kasztelania skrzyńska wraz z grodem w Skrzynnie nadana została Piotrowi Duninowi herbu Łabędź, jako kasztelanowi sprawującemu władzę sądowniczą, administracyjną i wojskową w podległym mu okręgu. Pozostałe grody, jak np.: w Goździkowie, Krajowie czy Rzucowie pełniły funkcje strażnic oraz siedzib rycerskich np: w Klwowie czy Wistce. Krajów pełnił również funkcję komory celnej na drodze ze Skrzyńska w kierunku północnym od Pilicy. W epoce renesansu wzniesiono dwór obronny w Żukowie, także przez ród Łabędziów, z którego wywodzi się Mszczuj ze Skrzynna, dworzanin królowej Zofii. Jak głosi legenda, pokonał i uśmiercił Ulricha von Jungingena, wielkiego mistrza krzyżackiego, w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Stopniowo kasztelanie traciły znaczenie na rzecz powiatów, których utworzenie dokonało się w rezultacie organizacji sądów ziemskich ze starostą na czele. Kasztelania skrzyńska znalazła się w powiecie radomskim. W 1409 roku z polecenia króla Władysława Jagiełły, Dobrogost Czarny z Odrzywołu, ówczesny starosta radomski, rozpoczął budowę mostu łyżwowego (obecna nazwa pontonowy), po którym przeszły wojska Jagiełły przez Wisłę, udając się na wojnę z Zakonem. Za liczne zasługi otrzymał prawa miejskie dla Odrzywołu w 1418 roku. W tym okresie prawa miejskie miały już Skrzynno i Klwów a następnie w 1455 otrzymał je także Gielniów. Prócz szlachetnych przodków miał nasz region i takich, którzy go sławili w trochę mniej szlachetny sposób. Należała do nich, wywodząca się z Łabędziów, Barbara Rusinowska zwana "łotrzynią jezdną", czyli rozbójnicą grasującą na czele konnej bandy. Blisko 20 lat szerzyła postrach, nim ją stracono w 1505 roku w Radomiu w czasie obrad sejmu, na którym uchwalono konstytucję Nihil Nowi oraz wydano "Statut Łaski" – czyli pierwszy zbiór ustaw państwa polskiego.

Historia obecnej siedziby władz powiatu – Przysuchy, datuje się na XV wiek, W XVI wieku znajdowała się tutaj kuźnica z kołem wodnym, a w okolicy mieszkało wielu komorników, zagrodników i rzemieślników. W 1710 roku Antoni Czermiński (kasztelan małogoski) założył osadę rzemieślniczą na osiedlach zwanych Rogowskim i Mączyńskim. W najbliższej okolicy Przysuchy, stanowiącej ośrodek rozległej, lesistej włości magnackiej, właściciel Jan Dembiński (starosta wolbromski) założył w 1739 roku młyn, papiernię i kuźnicę. Prawa miejskie otrzymała Przysucha w 1745 roku z rąk króla Augusta III. W miasteczku osiedliła się ludność trzech narodowości z wyraźnym podziałem dzielnic skupionych wokół oddzielnych rynków - polskiego, żydowskiego i niemieckiego, gdzie mieszkali rzemieślnicy różnych narodowości sprowadzani do okolicznych zakładów metalurgicznych.

Rynek polski - zwany Urszulinem, w jego centrum wzniesiono kościół rzymskokatolicki ufundowany przez Urszulę Dembińską. Również tutaj urodził się Oskar Kolberg w 1814 roku, przyszły etnograf, folklorysta i kompozytor. Rynek niemiecki - z "kirchą", pastorem, szkołą i cmentarzem oraz rynek żydowski - z synagogą, łaźnią i szkołą wyznaniową. W tym czasie Przysucha była największym na zachód od Wisły ośrodkiem chasydyzmu. Przyczynili się do tego dwaj cadycy Jakow Icchak Rabinowicz zwany Świętym Żydem i od 1815 roku jego następca Symcha Bunin Bunchard.

Od roku 1777 działały w okolicy Przysuchy wielki piec, 4 fryszerki, rurarnia, szabelnia, tartak, a z dawniejszych zakładów papiernia i młyny. Ludność częściowo zatrudniona była w kopalniach rudy żelaza, a rzemieślnicy pracowali dla przemysłu zbrojeniowego.

Rejon nasz pod koniec XVIII wieku należał do Staropolskiego Zagłębia, które przed powstaniem listopadowym było największym okręgiem przemysłowym Królestwa Polskiego. W latach świetności, ludność Gielniowa i Klwowa zajmowała się produkcją przedniego piwa, eksploatacją piaskowca, produkcją osełek i brusów oraz kowalstwem. Wytwarzano również broń sieczną, palną i amunicję artyleryjską. Pracowały zakłady budujące karety i kolaski.

Po upadku państwa polskiego Przysucha i okolice należały do monarchii austriackiej, w prowincji Galicja Zachodnia, w cyrkule radomskim. W 1809 r. region przysuski wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, departamentu radomskiego i powiatu opoczyńskiego. Kolejne zmiany administracyjne nastąpiły w 1816 r. po utworzeniu Królestwa Polskiego, kiedy to staliśmy się całkowicie zależni od Rosji. W miejsce departamentów utworzone zostały województwa, które dzieliły się na odwody obejmujące od dwóch do trzech powiatów, my znaleźliśmy się w obwodzie opoczyńskim i tymże powiecie. Po likwidacji Królestwa Polskiego, w 1837 r. województwa przekształcono w gubernie. W 1844 r. połączono gubernię sandomierską i kielecką tworząc radomską. Po klęsce powstania styczniowego władze carskie utworzyły nowy ustrój administracyjny i w 1869 roku Przysucha, Odrzywół, Klwów, Gielniów i Skrzynno utraciły prawa miejskie, stając się osadami w powiecie opoczyńskim guberni radomskiej. Do zniszczonej przez pożar Przysuchy przybywa w 1904 roku Ludwik Skowyra, nauczyciel prowadzący na tym terenie szeroką działalność oświatową wśród ludności wiejskiej, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości dzięki niemu utworzono pierwszą w Polsce Średnią Szkołę Spółdzielczą, która w latach 20 XX w. szkoliła młodzież pod potrzeby spółdzielczości.

Wraz z odzyskaniem niepodległości, w 1919 roku powiat opoczyński wraz z naszym regionem wszedł w skład województwa kieleckiego. Jednostkami administracyjnymi niższego stopnia były gminy miejskie i wiejskie. W 1939 r., po kolejnych zmianach administracyjnych, włączono powiat opoczyński wraz z koneckim, w skład którego wchodziły m.in.: gminy: Borkowice, Przysucha, Skrzyńsko, Rusinów, Klwów, Goździków i Ossa, do województwa łódzkiego.

W czasie II wojny światowej obszar te należał do Generalnej Guberni, podzielonej na dystrykty i powiaty. Region przysuski znalazł się w powiecie tomaszowskim, w dystrykcie radomskim. W tym czasie lasy przysuskie stały się terenem działań oddziałów partyzanckich, wśród których najsłynniejszym był oddział mjr Henryka Dobrzańskiego "Hubala". W czasie okupacji w przysuskim getcie stłoczono około 4 tyś. Żydów, a w październiku 1942 roku wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince.

Po zakończeniu wojny ówczesne władze przywróciły podział administracyjny z 1939 r., czyli nastąpił powrót do powiatu opoczyńskiego w województwie łódzkim. Stan ten trwał do 1956 r., kiedy powołano powiat przysuski, składający się z 5 gromad powiatu koneckiego, 15 gromad powiatu opoczyńskiego i 6 gromad powiatu radomskiego. Tak więc w skład powiatu weszły gminy: Borkowice, Przysucha, Gielniów, Rusinów, Klwów, Potworów, Wieniawa. Przysucha w tym czasie była osadą, ale z racji utworzenia powiatu z siedzibą w Przysusze, przywrócono jej prawa miejskie w 1957 r. Rozpoczął się powolny rozwój regionu. Nastąpiło ożywienie gospodarcze. Rozwijało się budownictwo mieszkaniowe, zaczęły powstawać nowe zakłady pracy, wznoszono nowe budynki administracyjne, szkoły, obiekty opieki zdrowotnej. Rozwijało się rolnictwo. Podnosił się poziom życia mieszkańców powiatu. Tak było do 1975, kiedy trójstopniowy podział administracyjny kraju zastąpiono dwustopniowym, likwidując tym samym powiaty. Gminy byłego powiatu przysuskiego weszły w skład województwa radomskiego, istniejącego do 31 grudnia 1998 r. Z dniem 1 stycznia 1999 roku ponownie przywrócono trójstopniowy podział terytorialny kraju reaktywując powiaty.

Nowe władze powiatu rozpoczęły pracę w ostatnim roku XX wieku. Obecnie powierzchnia liczy 801 km². Tworzy go 8 gmin: Borkowice, Gielniów, Klwów, Odrzywół, Potworów, Rusinów i Wieniawa. Południowa część powiatu charakteryzuje się dużą powierzchnią lasów - około 31%. Teren jest czysty ekologicznie, a produkty rolne są wysokiej jakości. Rolnicy głównie zajmują się uprawą sadowniczą, uprawą zbóż, ziemniaków produkcją mleka oraz uprawą papryki pod osłonami. Procesy społeczno - gospodarcze zachodzące w kraju w ostatnich latach, w tym okres przedakcesyjny a teraz członkostwo w Unii Europejskiej, sprawiły że nasz powiat i jego mieszkańcy zaczynają poszukiwać alternatywnych źródeł rozwoju gospodarczego. Sprzyja temu atrakcyjne położenie z krzyżującymi się drogami krajowymi i wojewódzkimi, dzięki którym mamy dobre połączenie do każdego miejsca w Polsce. Szczególnie istotną rolę odgrywa droga krajowa nr 12, która pełni funkcję szlaku transportowego pomiędzy wschodnią a zachodnią granicą Polski. Potencjalną siłę powiatu tworzą przede wszystkim jego mieszkańcy oraz tereny inwestycyjne i zasoby naturalne. Od 2000 roku oddano do użytku sztuczny zalew w Domaniowie, który tworzy znakomite warunki dla intensywnego rozwoju bazy rekreacyjno – wypoczynkowej oraz sprzyja powstaniu nowych miejsc pracy. Dzięki możliwościom korzystania z funduszy unijnych, środków krajowych i własnych poprawia się ogólny stan infrastruktury; drogowej i technicznej, turystyczno-sportowo-rekreacyjnej, wodno-ściekowej itp. Wzrasta rozwój i poziom usług publicznych jak np: edukacja dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych. Pobudza się aktywność turystyczna i gospodarcza powiatu, w tym rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, ciekawe oferty dla inwestorów z zewnątrz, agroturystyka. Wszystkie te czynniki wpływają korzystnie na wzrost poziomu i jakości życia mieszkańców naszego powiatu.